KARKONOSZE
Karkonosze to najwyższe pasmo górskie Sudetów. Ciągną się od Przełęczy Szklarskiej (osada Jakuszyce i przejście graniczne do Czech) na zachodzie do Bramy Lubawskiej (także przejście graniczne do Czech w Lubawce) na południowym wschodzie. Na zachodzie graniczą z Górami Izerskimi a na północnym wschodzie z Rudawami Janowickimi. Pasmo Karkonoszy ma 36 km długości. Wzdłuż najwyższych szczytów biegnie granica państwa. Po polskiej stronie pozostaje 1/3, po czeskiej 2/3 Karkonoszy.
Na znacznej długości – od Przełęczy Szklarskiej do Przełęczy pod Śnieżką – ciągnie się Główny Grzbiet Karkonoszy, tj. najwyższe ich wypiętrzenie z wieloma szczytami i przełęczami. Od Głównego Grzbietu na stronę północną (czyli polską) opada strome zbocze w zapadlisko zwane Karkonoskim Padołem Śródgórskim. Śródgórski, ponieważ za nim w kierunku północnym wznosi się wał Pogórza – o wiele niższych od Karkonoszy wzniesień, im równoległych.
Karkonosze mają wiele cech wyróżniających je spośród innych gór. Należy do nich kilka kotłów po lodowcowych. Najpiękniejsze są wywołujące grozę swym majestatem i surowością Śnieżne Kotły i – urzekający harmonią piękna – Kocioł Małego Stawu. Innym wyróżnikiem są liczne grupy skałek o przeróżnych, niekiedy zadziwiających, kształtach. Ich istnienie na powierzchni pozostałego skalistego podłoża wynika ze znacznie większej twardości, podlegającej wolniejszemu erodowaniu. Mają swe nazwy wynikające z ich wyglądu lub legend. Wiele spośród tych skałek ma na swej górnej powierzchni tzw. kociołki wietrzeniowe o średnicy od kilkunastu do kilkudziesięciu i głębokości 20 do 50 centymetrów. Nie są to jak uważano relikty kultowe wykonane ręką ludzką czy nadludzką, lecz zagłębienia utworzone działaniem deszczu, mrozu i wiatru.
Wreszcie klimat – ostry, subpolarny, odpowiadający miejscom położonym 400 m wyżej w Tatrach. Niskie temperatury i duże ilości opadów stwarzają dobre warunki śniegowe. Charakterystycznym zjawiskiem jest inwersja, czyli występowanie wyższych temperatur na szczytach niż w kotlinach. Efektem są tzw. wznoszenia powietrza, przyjazne uprawianiu szybownictwa i lotniarstwa. Ale inną cechą karkonoskiego klimatu są gwałtowne zmiany pogody i częste wiatry fenowe (tzw. Halne).
Regiel dolny i górny porasta przeważnie świerk, przeniesiony, z Alp, z niewielką domieszka naturalnego tu buka i jawora. Wiatry halne powodują ogromne szkody. szczególnie łatwo niszczą osłabione kwaśnymi deszczami drzewa iglaste. Rosnąca powyżej 1250 m kosodrzewina jest lepiej przystosowana do karkonoskiej aury. W lasach spotkać można sarny, jelenie i przed laty sprowadzone z Pirenejów i zaaklimatyzowane muflony.
Historia obecności człowieka w Karkonoszach jest stosunkowo krótka. Do późnego średniowiecza budziły one grozę swą niedostępnością. W XII w. spenetrowali je jako pierwsi Walonowie – przybysze z zachodu – w poszukiwaniu złota, srebra, drogich kamieni. Zaowocowało to powstaniem kopalni rud żelaza i ołowiu oraz hut w rejonie Kowar. Pod koniec XIII w. w Cichej Dolinie w Piechowicach powstała pierwsza huta szkła. Oba te przemysły znakomicie się rozwijały, zużywając coraz więcej drewna. Na polanach powstających po wyrębie pierwotnej puszczy rozwijała się hodowla bydła. Drewno pozyskiwano coraz wyżej, tam też budowano szałasy pasterskie.
Wiek XVII przyniósł masowe ucieczki w góry całych wsi przed prześladowaniami wojny 30-let-niej. Tam powstawały zupełnie nowe osady. Także z drugiej strony Karkonoszy przybywali prześladowani protestanci i osiedlali się w niedostępnych miejscach, zawsze wyżej od istniejących już osad, gdzie znów karczowano lasy i uprawiano pasterstwo. Oprócz pasterstwa, górnictwa, hutnictwa, kowalstwa ludność zajmowała się jeszcze na wielką skalę wyrobem tkanin, a lokalnie także leków z ziół (Karpacz).
Ciekawość gór wśród przyjezdnych kuracjuszy cieplickiego zdroju i nabożeństwa w Kaplicy na Śnieżce stały się w XVII i XVIII w. zaczątkiem turystyki. Budy pasterskie powoli zamieniały się w coraz bardziej wygodne schroniska i hotele górskie, bogatych przybyszów noszono w góry lektykami, a dla uciechy mniej zasobnych czekały wielokilometrowe zjazdy z gór rogatymi saniami i letnie wywczasy w podkarkonoskich wsiach. W XIX i XX w. powstała sieć dróg i szlaków górskich oraz schronisk. Karkonosze stały się wielkim wczasowiskiem. Już po II wojnie światowej zbudowane zostały kolejki krzesełkowe i wyciągi dla narciarzy.
Zmienia się sposób wypoczywania w górach. Rzadkie już są tak dawniej popularne dwutygodniowe wczasy (otrzymywane za niewielką opłatą poprzez zakłady pracy), coraz popularniejsze krótkie przyjazdy kilkudniowe. Oprócz piechurów często spotyka się w górach rowerzystów. Dla amatorów zimowego wypoczynku zbudowano liczne wyciągi narciarskie.
Współczesnym problemem Karkonoszy jest klęska ekologiczna lasów spowodowana monokulturą świerka z nizin, którym w XVIII w. zastąpiono naturalny las mieszany (buk, jawor, jodła). Wiejące tu regularnie południowozachodnie wiatry przynoszą kwaśne deszcze ze zlokalizowanych na terenie Czech, Niemiec i Polski (Turów) elektrowni opalanych węglem brunatnym. Osłabione drzewa ulegają owadom i silnym wiatrom. Po okresie masowych wyrębów sadzi się teraz inne, wytrzymalsze gatunki drzew, a i emisje gazów stale ulegają zmniejszeniu.
Karkonoski Park Narodowy, który objął swą opieką i nadzorem dużą część najwyższych partii Karkonoszy, zdecydowanie przeciwstawia się chęciom nadmiernego eksploatowania gór dla celów gospodarczych a nawet turystycznych.